Türkiye’de elektrikli araç şarj istasyonlarının konseyimi ve hizmetin sunulması hakkında yordam ve temelleri belirleyen yönetmelik Nisan ayında, teknik şartname de geçen hafta Resmi Gazete’de yayımlandı. Türkiye’de elektrikli araç satışları artıyor. Lakin bu araçların kullanımının ne kadar pratik olduğu ve altyapısının kâfi olup olmadığı tartışılıyor.
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) Lideri Mustafa Yılmaz, Mayıs ayı sonunda Türkiye’deki birinci şarj ağı işletmeci lisanslarının verildiğini açıkladı.
Yılmaz, 2021 sonu bilgilerine nazaran yaklaşık 6 bin 500 elektrikli araç ile 3 bin 500’e yakın şarj ünitesi olduğunu söyledi. 2030 yılında 1 milyonun üzerinde elektrikli araç sayısına ulaşılacağını, en az 100 bin şarj ünitesine gereksinim duyulacağını da ekledi.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da Mart ayı sonunda Twitter hesabındann yaptığı açıklamada, “Yerli arabamız Togg başta olmak üzere elektrikli araba üretimi ve kullanımındaki gelişmeleri dikkate alarak yeni adımlar atıyoruz. 81 vilayetimizin tamamında 1.500’den fazla yüksek süratli şarj istasyonu kurulmasına yönelik çalışmalara 300 milyon liralık bir takviye sağlıyoruz” demişti.
1 MİLYON TL’NİN ALTINDA SIRF İKİ MODEL VAR
Türkiye’de şu anda büsbütün elektrikli araba satışı var ve her geçen gün sayısı artıyor. Lakin BBC Türkçe‘ye konuşan Motor1.com Yazı İşleri Müdürü Mert Gökhan, bunların daima “Premium” markaların modelleri olduğuna ve 1 milyon TL’nin altında sadece iki araç bulunduğuna dikkat çekiyor. Gökhan, Tesla’nın ofis açtığını, yakın vakitte beklense de araçların ne vakit getirilip satılmaya başlanacağının net bir formda bilinmediğini de ekliyor.
Türkiye’nin Arabası Teşebbüs Kümesi (TOGG) Sanayi ve Ticaret AŞ tarafından tasarlanan birinci elektrikli arabanın de yıl sonunda kullanılması bekleniyor.
Mert Gökhan, Türkiye’deki elektrikli araç satışlarıyla ilgili bilgilerin yalnızca Otomotiv Distribütörleri Derneği’nden (ODD) ya da Türkiye Elektrikli ve Hibrid Araçlar Derneği’nden (TEHAD) alınabildiğini belirterek satışlarla ilgili şunları söylüyor:
“TEHAD bilgilerine nazaran geçtiğimiz yılda Türkiye’de yalnızca elektrikli, yani hibrit olmayan 2849 adet araç satıldı. ODD’nin datalarına nazaran bu sene başından beri, geçtiğimiz ay sonuna dek 1764 adet elektrikli araba satılmış bile.”
BBC Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Elektrik Tesisat Portalı (ETP) Elektrikli Araç Çalışma Grubu* ise, Türkiye’de 2021 yılında 2864 adet elektrikli, 49 bin 503 adet hibrit araç satıldığını, bu sayıların pazarın yüzde 9,1’ine denk geldiğini belirtiyor.
Türkiye Elektrikli ve Hibrid Araçlar Derneği (TEHAD) kurucusu Berkan Bayram satışların katlanarak arttığını lakin Türkiye’de elektrikli araç kullanımının ve satışların Avrupa ülkelerinden az olduğunu söylüyor:
“Bunun sebebi şarj altyapısının gelişmemiş olması değil tüketicinin elektrikli arabaya ulaşamaması, fiyatlamanın çok yüksek olması. Avrupa’da birçok ülkede vergi oranları elektrikli araba için düşüktür. Bizde elektrikli arabaya vergiler yüksek.”
Bayram, geçen yıl Avrupa pazarında elektrikli araç saysının daha da artabileceğini lakin Ukrayna savaşından kaynaklı tedarik zincirinin ziyan görmesi, çip krizi ve yarı iletken sorunu üzere sebeplerin bunu engellediğini de ekliyor.
‘EN ÇOK SATAN ARAÇ, FİYATINDAN ÖTÜRÜ RENAULT ZOE‘
Türkiye’de en çok satılan elektrikli aracın Renault ZOE olduğunu belirten Gökhan, bunun sebebi olarak aracın fiyatının daha ucuz olmasını gösteriyor.
“Zaten toplamda büsbütün elektrikli 17, 18 model var ve bunların iki tanesi 1 milyon TL altında. Bunlardan biri Hyundai Kona Electric. Türkiye’de alabileceğiniz en ucuz elektrikli araba de Renault ZOE.”
Gökhan ayrıyeten geçtiğimiz yıl en fazla elektrikli araba satan markanın BMW olduğunu ve bunun sebebinin birden fazla elektrikli modelinin bulunması olabileceğini ekliyor.
Sürücülerin en çok değer verdiği mevzulardan birinin, gelişen batarya teknolojisiyle bir arada artan menziller olduğunu söyleyen ETP Elektrikli Araç Çalışma Kümesi da “Skywell, Seres, XEV üzere şirketler Türkiye pazarına giriş yaptı. Başka yandan hali hazırda bulunan Renault, MG, Mercedes, BMW, Hyundai üzere markalar yeni elektrikli araç modellerini piyasaya sunmaya devam ediyorlar” diyor.
‘ŞARJ AĞIMIZ YETERLİ‘
Türkiye’de her ne kadar 81 vilayette, farklı güç şirketlerinin şarj istasyonları bulunsa da bu ağ şimdi elektrikli araca teşvik edecek düzeylerde değil. İstasyonlar hem sayıca az, hem de hepsi süratli şarj desteklemiyor.
ETP Elektrikli Araç Çalışma Kümesi, “Enerji Piyasası Düzenleme Şurası (EPDK) açıklamalarına nazaran, 2021 yılı sonunda 2639’u halka açık olmak üzere Türkiye’deki şarj ünitelerinin sayısı 3457. Şarj istasyonu soket sayısında 2021 yılı sonu itibariyle 4500 adete ulaştığı belirtilmektedir” diyor ve ekliyor:
“Şarj istasyonları büyük kentlerde ağırlaşıyor. Bunun nedeni araç yoğunluğunun da birebir bölgelerde olması. Zira yoğunluk şarj istasyonu şirketleri için de ciro demek.”
Mert Gökhan, günlük elektrikli araç kullanımının daha yaygın olduğu ülkelerden de örnek veriyor. Yüzölçümü Türkiye’den çok daha küçük olan Hollanda’da 75 bin kamu 180 bin de özel şarj aygıtı olduğunu ve bu sayının Almanya’da 100 binin üzerine çıktığını belirtiyor.
ETP Elektrikli Araç Çalışma Kümesi, kâfi araç şarj istasyonun şimdi kurulmadığını lakin lineer değil logaritmik olarak kurulumların süratle devam ettiğini vurguluyor:
“İlgili bakanlıkların ve kurumların teşviki ve EPDK tarafından açılan lisanslama sayesinde süratle artarak kâfi hale gelecektir. Her geçen gün sayısı artmakta birlikte geçen hafta itibariyle Türkiye’de şarj ağı işletmeciliği lisansı olan 10 firma vardı. Fakat 30 firmanın evrakı da teslim kademesindeydi.”
Berkan Bayram ise Türkiye’de oransal olarak bakıldığında şarj ağının ve altyapının kâfi olduğunu belirtiyor:
“Bir şarj ünitesine iki elektrikli araba düşüyo. Adetsel olarak çok düşük olağan lakin oransal olarak Avrupa’nın çok üstünde.”
Elektrikli Taşıt Şarj Sistemi Teknik Şartnamesi’ni teknik olarak kıymetlendiren ETP Elektrikli Araç Çalışma Kümesi ayrıyeten şunları aktarıyor:
“Şarj sistemlerinin şebekeye bağlanmasını sağlayan alçak tansiyon elektrik tesisatının; tasarımı, kurulması, devreye alınması ve doğrulanması ile ilgili gereklilikleri, bakımı ve pozisyon seçimini kapsar. Şartnamede elektrikli taşıt sarj istasyonları ile ilgili öncelikle can güvenliği göz önüne alınarak TSE, CENELEC, IEC tarafından yayımlanan şimdiki standartlar ve ilgili yönetmeliklere atıf edilmiştir”.
ELEKTRİKLİ ARABA KULLANMAK PRATİK Mİ?
ETP Elektrikli Araç Çalışma Kümesi, şarj müddetlerinin batarya kapasitesine bağlı olarak modelden modele değiştiğine dikkat çekiyor:
“AC’lere (alternatif akım) baktığınızda on board çeviricilere ve batarya kapasitelerine nazaran şarj müddeti 2 saatten 10 saate kadar değişkenlik gösterebiliyor. Yeniden birebir formda DC (doğru akım) istasyonlarda araçların alabilecekleri aşikâr tansiyon ve akım düzeylerine nazaran bu mühlet 15-20 dakikalara bile inebiliyor. Tam şarjla örneğin MG 253 km (trafikte 265’leri buluyor), Renault ZOE 400-450 km, Mercedes EQ serisi 450-550 km gidebiliyor.”
Batarya teknolojisinin istenilen noktada olmadığını, araç fiyatlarının da bundan ötürü daha yüksek olduğunu belirten Mert Gökhan ise en süratli şarjın (En süratli şarj olan araba, en süratli şarj eden aletle koşul edilse bile) 20 dakika sürdüğünü söylüyor:
“O da sıfırdan yüzde 80’e kadar, yüzde 100 değil. Renault ZOE’nin 395 kilometre menzili var. Yeni gelen modellerde de 480 civarında. Batarya büyüdükçe menzil uzuyor natürel ancak bataryanın büyüklüğü de aracın yükünü artırıyor ve performansı düşürüyor.”
Elektrikli araçlar konutlarda de şarj edilebilliyor. Berkan Bayram, konutta şarj etmek için rastgele bir ekstra prize gereksinim olmadığını, fakat alt yapı güçsüzse kabloları değiştirmek gerektiğini vurguluyor. “Ortalama bir araçta süratli şarjda yaklaşık 30 dakika, olağan şarjda 1 saat, 1 saat 15 dakika. Yavaş şarjda da 6 buçuk saatte aracı şarj ediyorsunuz” diyor.
Peki ya tamir ettirmek ve modül bulmak kolay mı?
‘BENZİNDEN DAHA KARLI‘
Elektrikli istasyon operatörü Eşarj’ın sahibi EnerjiSa’nın sitesinde, elektrikli araçların yakıt harcamasında yaklaşık yüzde 70-80’lere varan tasarruf sağladığı aktarılıyor:
“Binek bir aracın yıllık ortalama 30-40 bin km yol yaptığı ve piyasadaki elektrikli araçların modelleri dikkate alındığında; elektrikli araç kullanımı, tipik güç maliyetlerinde yılda 10.000 TL’den fazla tasarruf sağlayabilir. Elektrikli araçlar konutta şarj edildiğinde elektrik, muadil akaryakıt fiyatının çok daha az bir ölçüsüne mal olur.”
Benzin fiyatlarındaki artıştan ötürü elektrikli araba kullanımının daha az masraflı olduğunu belirten Berkan Bayram da, “Evden şarj ettiğinizde bazen çok gerçekten düşük sayılara seyahat yapabiliyorsunuz” diyor.
ETP Elektrikli Araç Çalışma Grubu’na nazaran “Bugün için içten yanmalı motorlu aracın 1500 TL’ye gittiği arayı elektrikli araç yüzde 15 artırım sonrası 250 TL ortalamalarla gidebiliyor (Burada kastedilen konuttaki elektrik). Kamusal şarj aygıtları kelam konusu olunca sayılar 600 TL’lere çıkıyor.”
TOPLU TAŞIMADA KULLANILIYOR
Elektrikli otobüsler şu an Avrupa’da toplu taşımada kullanılıyor. Pekala Türkiye’de durum ne?
“Şu anda Türkiye’de elektrikli otobüs kullanılıyor. İzmir, Konya, Ankara, Elazığ, Malatya, buralarda elektrikli otobüsler filolarda kullanılıyor” diyen Berkan Bayram şunları ekliyor:
“Fakat adet düşük zira elektrikli otobüste birinci alım maliyeti yüksek. Bir dizel otobüs 200 bin euro civarındayken elektrikli otobüs fiyatı 400 bin euroya çıkabiliyor. Lakin toplam kullanım oranına baktığınızda elektrikli otobüs 3 yıl içerisinde ortadaki farkın karşılığını vermeye başlıyor. Lakin birinci alım maliyetinin yüksek olmasından ötürü maalesef belediyelerin 3, 4 yıl bekleme bahtı pek olmuyor.”
*ETP Elektrikli Araç Çalışma Kümesi’nden Hasan Cem Çıtak, Mina Başaran, Sabri Günaydın, Şahin Bayram sorularımızı yanıtladı
