Mert Çatalbaş x [email protected] – Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığı Müzeler Koordinatörü
19 Şubat 1807’de Çanakkale’yi geçerek İstanbul’a demirleyen bir İngiliz filosu Boğaz’daki savunma sisteminin güçlendirilmesi gerekliliğini ortaya koymuştu. O tarihlerde Anadolu kıyısındaki Nara Burnu karşısında inşası süren Bigalı Tabyası’ndaki çalışmalara sürat kazandırılır. 1815’e gelindiğinde yapılan düzenlemelerle yapıya günümüzdeki kale vasfı kazandırılmış olur. Kalenin inşası 1818 yılı sonlarında tamamlanır. Çanakkale Boğazı savunma sınırının son neferi Bigalı Kalesi’nde 2017’de başlayan onarım çalışmaları 2021 yılında tamamlandı. Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığı ve bünyesindeki bilimsel müşavere konseyi üyeleri kontrolünde yürütülen çalışmalar ile klasik imal metotları ve gereçlerinin kullanımı temel alınarak kalenin vücut duvarları ve kuleleri ayağa kaldırılmış; çeşme ve cephanelik yapısı onarımı yapılarak tamamlanmıştır. Arkeolojik kazılarla temel izleri tespit edilen kışla binası da rekonstrüksiyon çalışmalarının akabinde Çanakkale Muharebeleri sırasında silah tamirhanesi olarak kullanılan yerin ruhunu yansıtan bir canlandırma alanıyla tekrar fonksiyon kazandı. Arkeolojik saha araştırmalarında kale hudutları içerisinde yer alan kışla, büyük cephane, cami, çeşme ve mühimmat ambarına ilişkin temel kalıntıları ile döşemeler ortaya çıkarıldı. Karakolhânelerin yerleri de bu çalışmalarla tespit edildi. Araştırmalar sonucunda, 19. yüzyılda kaleye yerleştirilen ağızdan dolmalı toplara ilişkin madeni gülleler, Çanakkale Muharebeleri’nde kullanılmış havan mermilerine ilişkin kalıntılar, askeri teçhizat modülleri, günlük kullanım eşyaları, farklı devirlere ilişkin Osmanlı sikkeleri ele geçirildi.
Silah tamirhanesi
Çanakkale Cephesi devam ederken Bigalı Köyü’nde kurulan silah tamirhanesinde vazifeli 14 tüfekçi ustası, 14 usta yardımcısı, 60 hizmet askeri ve iki emekli subay, ambarda toplanan 20 bin arızalı tüfeğin 17 binini 33 günde tamir edebilmiştir. İlerleyen vakitte bu tamirhanenin yetersiz kalması nedeniyle Kuzey ve Güney Kümeleri için 3’üncü Kolordu Silah Tamirhanesi’nin Bigalı Kalesi’ndeki kışlada açılmasına karar verilir. Resmi açılışı 16 Temmuz 1915 Cuma günü saat 18.00’de yapılan tamirhanede süreç gören silahların birçoklarının nişangâh ve kundaklarından hasar aldığı, bu kısımların savaş sırasında yedek modül ve grup teminlerinin zorluğundan ötürü hurda tüfeklerin işe fayda materyalleri kullanılarak onarıldığı kaydedilir. Atölyede çalışan yaklaşık 100 kadar işçinin içerisinde birliklerden seçilen yetenekli neferler, farklı meslek kümelerinden sivil Türk ustalar, subaylar ve Alman uzmanlar yer alıyordu. Arızalı tüfekler, mitralyözler, toplar, nakliye otomobillerinin koşum ekipleri hatta mevcut arabaların bakım ve tamirlerinin gerçekleştirildiği alanda Çanakkale’den Antep Savunması’na uzanan kahramanlıkları ile ön plana çıkan Tüfekçi Yusuf Usta’nın kıssasına de oluşturulan canlandırma alanında yer veriliyor.
Atış simülatörü
Dört yıllık ağır bir çalışmayla ülkemizin mimari kültür envanterine kazandırılan Bigalı Kalesi 200 yılı aşkın tarihiyle kapılarını ziyaretçilerine açtı. Eceabat’a beş km uzaklıkta bulunan yapının içerisindeki silah tamirhanesi canlandırmasında periyodun atmosferini soluyabilir, cepheye silah yetiştiren kahraman ustaların hikayelerine şahit olabilirsiniz. Muharebeler sırasında kullanılan bir mavzerle atış tecrübesi sunan simülatör de Bigalı Kalesi’nin konuklarına sunduğu ayrıcalıklar ortasında. Kaleden çıkarken Çanakkale’nin efsane kumandanlarıyla hatıra fotoğrafı çektirmeyi unutmayın.
