Türkiye’de ilkokul öğretmeni yetiştirmek üzere 17 Nisan 1940 tarihli ve 3803 sayılı yasa ile açılan, periyodun ulusal eğitim bakanı Hasan Âli Yücel’in şahsen yönettiği Köy Enstitüleri, bugün de Türkiye Cumhuriyeti’nin en kıymetli bedellerinden biri olarak tarihteki yerini koruyor.
Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Ankara Milletvekili, TBMM Eğitim Ulusal Eğitim Kültür Gençlik ve Spor Kurulu Küme Sözcüsü Yıldırım Kaya, Cumhuriyet.com.tr için bir yazı kaleme aldı.
Yazısında Köy Enstitülerinin ehemmiyetine değinen Kaya, “Köy Enstitüsü diyenlerin 4+4+4 üzere ucube eğitim modellerine karşı çıkmaları bundandır, eğitimde birlik birebir binalarda eğitim almak değildir” dedi.
Kaya’nın, Cumhuriyet.com.tr için kaleme aldığı yazı şu formda…
Türkiye Cumhuriyeti’nin tarihi, öncesi ve sonrasıyla, çağdaş eğitim yolunda gayret tarihidir.
Bu tarih, bitip tükenmiş çağının meselelerine karşılık veremeyen, eğitim kurumlarından çağdaş eğitim kuruluşlarına geçişle başlar.
Bu tarih, Osmanlı Devleti’nin evvel askeri okullarla, mühendislik, tıp okullarıyla devam eden, genel eğitim için kurulan birinci, orta ve liselerle, darülfünun ile bir sisteme kavuşan çağdaş okulların ortaya çıkardığı bir tarihtir.
Unutmamalıyız ki Cumhuriyet Osmanlı periyodundaki eğitimdeki yenileşmenin ortaya çıkardığı kurumlarda yetişenlerin öncülük ettiği bir çabayla kurulmuştur.
*
Bu açıdan Cumhuriyet, kendisi bir ihtilal olmakla birlikte ülkemizde eğitim alanında da büyük ihtilallerin tarihidir.
Çağdaşlık, ulus devlet olmak için yurttaşa dayanan, egemenliğinin kaynağını onun iradesi olarak kabul eden Cumhuriyet idaresi, evvel ülkenin en uzak köşesindeki insan olmak üzere herkesi cehaletten kurtarmayı birincil misyon kabul etmiştir.
Bunun için okullar açtı, öğretmenler yetiştirdi, eğitim kampanyaları yaptı.
Bu misyonu başarmak için kendisi vazgeçilmez prensipler benimsedi. Eğitimde birlik, eğitimin temel insan hakkı olduğu, karma eğitim, laik ve bilimsel eğitim, mecburî eğitimin parasızlığı bu prensiplerden bazılarıdır.
*
Cumhuriyetin kurucu takımlarının bütün yurttaşları cehaletten kurtarma uğraşı, herkesi kendi hayatının efendisi yapma, aklını ve vicdanını özgür kılma gayretidir.
Türkiye tarihinin değil dünya eğitim tarihinin de başarılı örnekler ortasında yer alan Millet Mektepleri uygulamasıyla milyonlarca insan okuma yazma öğrendi. Onların okuma yazmalarını geliştirmeleri için bulundukları yerlerde halk odalarında kitaplıklar oluşturuldu. Böylelikle ülkenin her bir köşesine aydınlanmanın en değerli araçları olan kitaplar taşındı.
Halkevleri uygulamasıyla sistemli biçimde halk için kültürel faaliyetlerde bulunuldu. Halkın kültürel birikimi kayıt altına alındı.
Nüfusunun yüzde 80’ni köylerde bulunması sebebiyle, buradaki cehaleti ortadan kaldırmak, köylünün makus talihini yenmek için köyün muhtaçlık duyduğu öğretmeni, sıhhat ve ziraat elemanlarını yetiştirmek maksadıyla; Mustafa Kemal Atatürk “Biz cumhuriyeti köylere götürmeliyiz” kanısından hareketle, 17 Nisan 1940 tarih ve 3803 sayılı yasa ile Köy Enstitüleri açıldı.
Tamamen Türk toplumuna mahsus, dünyada diğer örneği olmayan bu okulların sayesinde kısa vakitte köyün ve ülkenin tarihini değiştirmede büyük adımlar atıldı.
*
Bugün Köy Enstitüleri diyorsak, bugünkü eğitim meselelerimizin nedenlerini geçmişe bakarak anlamak, nerede yanılgı yaptığımızı göstermek ve tahlil yolları önermek içindir.
Geçmişi hatırlamanın, yeri geldiğinde hatırlatmanın bugünü anlamanın yolu olduğundandır.
Köy Enstitüleri ya da geçmiş yıllardaki başarılardan hareketle o yıllar, o devirler, bizim için geçmişin hasret duyulan yılları, devirleri değildir. Köy Enstitüleri demek geçmişe dönük hasretleri değil, her şeyden daha fazla bugünü ve yarını lisana getirmektir.
Biz bugün Köy Enstitüleri diyorsak geçmişin bugünkü meselelerimize hala söyleyecek kelamlarının bulunduğunu görüyor olmamızdandır.
*
Bugün biz Köy Enstitüleri diyorsak, Cumhuriyetin kurucu takımlarının kararlı biçimde uyguladığı unsurlardan, Cumhuriyet öncesi periyoda dönme hasretiyle uzaklaşıldığını gördüğümüzdendir.
Bu nedenle Köy Enstitüleri demek; günümüz eğitiminde de “eğitim içinde üretim, üretim içinde eğitim” unsurunu için gayret etmek demektir.
Osmanlı periyodundan başlayarak eğitimde çağdaşlaşma gayretimizin en başarılı, sembolik örneği Köy Enstitüleri olduğu ve bugünkü durumu anlamayı kolaylaştırdığı için Köy enstitüleri diyoruz.
Cumhuriyetin pahalarını, unsurlarını, en âlâ biçimde uygulamaya geçirdiği için Köy Enstitüleri diyoruz.
İnsanların ara meselesini aşamadığı, irtibatın sonlu olduğu bir devirde köy enstitüleri, ülkenin gereksinim duyduğu yeni kültür üzerinden kültürel bütünleşmeyi sağlama yolunda büyük adımlar atmıştır. Enstitüler sayesinde şiir, tiyatro, roman yazmak Anadolunun en ücra köşesindeki bir gencin de yapabildiği, köylünün de konuşabildiği bir Türkiye yaratılmıştır.
Köy Enstitüleri demek konuşan, yazan Türkiye demektir.
Köy Enstitüleri demek; “Fikri hür, vicdanı hür, irfanı hür kuşaklar yetiştirmek…” demektir.
*
Bugün Köy Enstitüleri diyorsak, Köy Enstitülerinin bir özgürleşme hareketi olduğunu bildiğimizden ve bugün en çok da buna gereksinim duyduğumuzdandır. İstiyoruz ki eğitim, karanlıktan beslenenlerin, özgürlük terslerinin hep uykusunu kaçırtsın. Zira Köy Enstitüleri bunu başarmıştı. Karanlığın üzerine güneş üzere doğmuştu.
*
Bugün Köy Enstitüleri diyorsak, ferdî olarak eğitim yoluyla tabiata ve toplumsal yaşama müdahil olma, herkesin kendi ömrünün efendisi olmasını sağlama, toplumsal seviyede ortak hafıza oluşturma, birlikte yaşama, birlikte başarma isteği taşıyan bir ulus olma uğraşını amaçladığındandır.
Köy Enstitüleri diyorsak, körpe beyinleri din dogmalarıyla zehirleyen çağdışı eğitim sistemini reddeden, müspet bilimin öncülüğünde özgür ve çağdaş bireyler yetiştirmeyi şiar edinen bir anlayış olduğunu bildiğimizdendir.
*
Bugün Köy Enstitüleri diyorsak, eğitimin ilkokuldan üniversiteye bir bütün olduğuna inandığımızdandır. Zira Köy Enstitüleri eğitimde bütünlüğün nasıl olması gerektiğini gösteren en güzel örnektir.
Köy Enstitüleri, öğretmeni yetiştirerek, köydeki ilkokulu, Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü yoluyla da öteki okulları dönüştürmeyi amaçlayan, bütün eğitim sistemini birlikte ele alan bir modeldir. Eğitim sistemi içinde her sorunu, bu bütünün içindeki yerine nazaran ele alan bütüncül bir sistemdir.
Köy Enstitüsü diyenlerin 4+4+4 üzere ucube eğitim modellerine karşı çıkmaları bundandır.
Eğitimde birlik birebir binalarda eğitim almak değildir. Ülkenin en ücra köşesindeki okulda da tıpkı eğitim programının muvaffakiyetle uygulanması demektir.
21. yüzyıl hala din eğitiminin lise ve altı okullarada mecburî olması; hatta okuma yazma bilmeyen okul öncesi çocuklara, sibyan mekteplerinde, merdivenaltı kurslarda, cemmat ve tarikat yurtlarında din eğitimi verilmesine göz yumulması, çocuk gelişimi ve ruh sıhhati açısından büyük meselelerini beraberinde getirmektedir. Çocuklarımıza laik eğitimi satın alan, ya da alamayanlar diye, iki farklı eğitim programı sunan bir eğitim modeli, eğitimin bütünlüğünü, bir ortada yaşayanların zihinlerindeki taban müşterekliği kesimler.
Toplumu ortaklaştırmayan, ayrıştıran birbirinden uzaklaştıran bir eğitim modeline karşıyız.
Bugün Köy Enstitüleri diyorsak bu tehlikeye dikkat çekmek içindir.
*
Köy Enstitülerinde, öğrenme, vakit ayırarak öğrenme ve yaparak yaşayarak öğrenme üzere kesin çizgilere ayrılmayan, eğitimi, hayatın kendisi kabul eden bir öğrenme modelidir. Bugün Köy Enstitüleri diyorsak bu öğrenme modelinin hala geçerli olması gerektiğine inandığımızdandır.
Oysa bugünkü eğitimde, çocuklarımız sınıflarına kapatılmış biçimde öğrenmek durumundadırlar. Zira farklı kaynaklardan yetişmiş yetersiz öğretmen takımı ile önlerine konulan merkezi seçme imtihanları onları, hayatta ihtiyaç duyacakları marifetleri okulda öğrenmekten uzaklaştırmaktadır. Onları okul dışı vakitte özel kurslara mahkum etmektedir.
Köy Enstitülerindeki öğrenme modeli yalnızca bize değil, bütün dünyaya bugün de çok şey anlatmaktadır.
Çünkü Köy Enstitüleri, eğitimi hayata yaklaştırmada dünyanın en başarılı örneklerinden biridir.
*
Köy Enstitüleri eğitimde, Cumhuriyetin savaş açtığı soya, sopa, zenginliğe, inanca dayalı ayrıcalıkların ortadan kaldırıldığı, yurttaşların eşitliği fikrine dayanan ve her alanda bu eşitliği sağlamaya çalışan bir eğitim kurumu olmuştur.
Bugün Köy Enstitüleri diyorsak eğitimde eşitliğin, ayrımcılığın arttığına dikkat çekmek içindir.
Eğitimde eşitlik, herkesin önüne fırsatları koymayla buna da fırsat eşitliği diyerek sağlanacak bir olgu değildir.
Önüne fırsatlar konulanların, şartlarını eşitleyemeyenler eğitimde eşitlik uğraşı veremezler.
Eşitlik gayreti merhamet etme, düzgünlük yapma, yardımseverlik bulunmaya indirgenemez.
Eşitlik çabası hak çabasıdır.
Bunun içindir ki Köy Enstitüleri, dezavantajlı olanların şartlarını düzgünleştirme, fırsatların önüne, herkesle eşit biçimde çıkmasını sağlama gayretidir.
*
Eğer bugün Köy Enstitüleri diyorsak, Köy Enstitülerinin demokrasinin dayanacağı tabanı sağlam tutma gayreti olduğunu bildiğimizdendir.
Köy Enstitüsü, isminin kendisi enstitü sözcüğünün gereği olarak olumlu bilimin yol göstericiliğini benimsemek demektir.
Köy Enstitüleri halkın kendi bahtı üzerine karar alabileceği bir siyasal güç olmasını sağlama çabasıdır.
Eğitim, toplumu siyasetten uzak tutma değil, onu yanıltma, onu gelenekler, inançlar üzerinden sömürmeye karşı uyanık tutmak ve karşı çaba için donatmaktır.
Köy Enstitüleri, bu ülkeye bunu öğreterek, demokrasinin dayanacağı tabanı sağlamlaştırmanın yolunu bize göstermiştir.
Bugün Köy Enstitüleri diyorsak bilinsin ki ülkemiz için gerçek manada demokrasi talep ediyoruz demektir.
*
Köy Enstitüler, çocuklarımızın bahtını, ailenin, şiddetli coğrafyanın, içinde bulunulan klasik kültürün değil eğitim yoluyla kendisinin ve ülkesinin belirlediği üniversal bir ülkünün uğraşıdır.
O nedenledir ki Köy Enstitülerinin benimsediği eğitim, çocuğun ve toplumun muhtaçlıklarını karşılaması gayesini taşır.
Koşullar ne olursa olsun hayatı kazanmak buradaki eğitimin temel prensibidir.
*
Köy Enstitüleri, eğitimde öğretmenin belirleyiciliğini kabul eden bir anlayışla eğitim yapmak demektir.
Hasan Ali Yücel 25 Mayıs 1939 tarihinde bakanlık bütçesi görüşülürken şunları söylüyor: “Eğitim sorunu husus olduğu vakit, program, kitap, ders araç gereci ve öğretmen, dört temelli öge olarak hatıra gelir. Benim şahsi kanatim şu merkezdedir ki, bu ögelerin hepsine karşılık gelen şahsen öğretmendir. Öğretmen güzel olduğu vakit kitap kötü ise kötülüğünü giderebilir. Program yüklü ise onu hafif etmek kudreti kendisinde mevcuttur. Ders araç gereci yoksa kendi kudreti dahilinde her türlü imkandan istifade edip öğrencisini başarılı kılabilir. Ancak öğretmen zayıf ise, lazım gelen mesleksel iktidardan yoksun ise, güzel kitap onun elinde üzücü kitap olur. Âlâ ders aleti onun elinde kötü ders aleti olur. Hafif program makus bir hal alır. Onun için benim kanaatim, kimilerinde mevcut olan kanaatin tersine, öğretmen işinden başlamak ve onu bu sıkıntıyı başlangıç yapmak yolundadır”
Öğretmenleri; buyruklarının altında sıradan bir kamu vazifelisi üzere görenler, eğitimde başarılara imza atamazlar.
Köy Enstitüleri, öğretmeni, cumhuriyet ülkülerinin hayata geçirilmesinde bir değişim aktörü gören anlayışın ismidir.
Bugün ısrarla Köy Enstitüleri diyorsak, hedefimiz öğretmenin kıymetini vurgulamaktır.
*
Köy Enstitüsü demek okulu ömür alanı, hayatın kendisi olarak kabul etmek demektir.
Okul geniş yerler üzerine kurulmalıdır ki bu özellikleriyle bulundukları yere katkı verebilsinler.
Okul, apartman daireleri olamaz. Zira okul, Köy Enstitülerinde olduğu üzere ömrün kendisi olabilmelidir.
Bugün Köy Enstitüleri diyorsak, hedefimiz okullarımızın yerleşim alanlarına dikkat çekmektir.
Amacımız bahçeleri betonlanmış, öğrencilerinin top oynayamadığı, koşamadığı, camlarının yarıya kadar boyandığı, duvarlarının demir korkuluklarla çevrildiği bir alan olmaması gerektiğini herkese hatırlatmaktır.
Köy Enstitüleri demek bu mirasa sahip çıkarak eğitime bakışın ferdi, ulusal ve üniversal olarak ülkemizin ihtiyaçlarını karşılayabileceği; yol gösterici, yönlendirici, toplumumuzu geleceğe hazırlamak manasında demokratik laik, bilimsel ve kamusal uygulamaları planlayarak, programlayarak bireyi, toplumumuzu güçlendirmek demektir.
