Gökhan Karakaş – Marmara Denizi’nde son yılların en büyük deniz salyası (müsilaj) yoğunluğu mercan resiflerinin ve balık yuvalarının üzerini halı üzere kaplarken yapay resif olması için batırılan gemileri bile görünmez kılmıştı. Yapay balık yuvası olması ve dalgıçların ziyareti için Kocaeli’nin Karamürsel ilçesinde 2013 yılında batırılan İnönü gemisi, müsilaj yoğunluğu nedeniyle 2021 yazında hayalet gemiye dönüşmüştü. Sekiz yılda etrafında vatoz, kırlangıç, denizatı, deniziğnesi ve iskorpitlerin yuvalandığı karagöz, eşkina, kaya balıkları ve karides sürülerinin geçiş yaptığı İnönü gemisi, geçen yıl yapılan dalışta takımımız tarafından zahmetle bulunmuş ve görüntülenmişti. 13 Haziran 2021 günü Milliyet gazetesinde yayımlanan haberde, İnönü gemisinin müsilaj yoğunluğu nedeniyle hayalet gemiye dönüştüğü çarpıcı bir formda yer almıştı.
Marmara Denizi’nin üzerini sarı katmanla kaplayan müsilajın yarattığı tahribatın izlerini aramak için bu yılın tıpkı periyodunda tekrar İnönü batığına daldık. Türkiye Sualtı Sporları Federasyonu’nun kıdemli iki yıldız eğitmenlerinden Zeki Şirinoğlu, Derinlere Hürmet Dalış Topluluğu’ndan Metin Karadağ ve Yener Kuşçuluoğlu ile Kocaeli Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Kısmı Araştırma Vazifelisi Serdar Aksan’dan oluşan dalış takımı, 24 metre derinlikteki İnönü batığında müsilaj yoğunluğunun olmadığını tespit etti. Müsilajın gemi etrafında kütleler halinde dolaşmadığı yalnızca bilim insanlarının ayırt edebileceği formda geminin iç güvertesinde askılı halde az ölçüde toplandığı görüldü. Deniz salyasının parçalanarak sabit canlıların üzerini ince bir katman halinde kapladığı da gözlemlendi.
İnönü batığında yaşam
Dalışta, tüm olumsuz gelişmelere karşın Marmara Denizi için umut veren bir keşif yapıldı. Doğu Marmara’nın Karamürsel bölgesinde Akdeniz çanağında kuşağı tükenen pina midyelerine rastlandı. 24 metre derinlikteki geminin güvertelerinde 8-10 tane gözlemlenen pinaların geminin etrafında daha fazla yayılım gösterdiği görüldü. Su altında pinaları belirleyen Kocaeli Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Kısmı Araştırma Vazifelisi Serdar Aksan, uzunluğu bir metreyi geçebilen Akdeniz’e has pinaların, bulunduğu yerde suları filtre ederek beslendiğine dikkati çekti. Pinaların yüzde 99’unu öldüren “Haplosporidium pinnae” patojeninin İspanya, Fransa, Hırvatistan, Tunus, Fas ve Türkiye kıyılarına yayıldığını belirten Aksan, “Pinalar ülkemiz kıyılarında da müdafaa altında. Milletlerarası Doğayı Muhafaza Birliği (IUCN) bu iri midyeyi ‘Kırmızı Liste’ye aldı. Tamamına yakını ölen pinaların Çanakkale Boğazı ve Marmara Denizi’ndeki varlığını biliyorduk. Artık İnönü batığında bulmamız iç denizimizi müdafaamız için harekete geçmemiz gerektiği bildirisini veriyor” dedi.
Koruma altına alınan tür
Kocaeli Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Halim Aytekin Ergül ise, 2016’da hastalıktan sonra bilim insanlarının pinaları kurtarmak için yerlerini değiştirmeyi bile düşündüğünü belirtti. Prof. Dr. Ergül, “Geçtiğimiz yıl bugünlerde müsilajla kaplı yapay resif, birçok canlı tipine konut sahipliği yapıyor. Lakin en kıymetli keşfimiz batığın üzerinde ve etrafında görülen çok sayıda ‘Pinna nobilis’ ve ‘Atrina fragilis’ çeşidi pina midyesi. Atrina fragilis çeşidi pina, Marmara Denizi’nde vardı lakin birinci defa İzmit Körfezi’nde bu dalışta belirledik. Pina midyelerinde toplu ölümlerinin akabinde müdafaa altına alınmışlardı. 2019 yılında Milletlerarası Tabiat Muhafaza Birliği’nin kritik kategoride gösterdiği pinaları İzmit Körfezi’nde görmek sevindirici. Pinaların üzerindeki müsilaj kalıntıları bize Marmara’yı muhafazamız gerektiğini hatırlatıyor. İnönü batığı üzere yapay resiflerin artırılması, denizlerimizde biyolojik çeşitliliğe yarar sağlar’ dedi.
Milliyet’ten Gökhan Karakaş’ın da ortasında bulunduğu dalış grubu, İnönü batığına yine daldı.
‘Müsilajın hammaddesi ne yazık ki Marmara’da’
Prof. Dr. Halim Aytekin Ergül, deniz salyasının hammaddesini oluşturan azot ve fosfor bileşiklerinin (Nitrit, Nitrat, ortofosfat) Marmara Denizi’nde olduğunu belirtti. Ergül, “Kuvvetli rüzgarlar bileşiklerin yüzeye çıkmasına neden olabilir. Sıcaklık ve tuzluluk üzere fitoplankton gelişimini etkileyen faktörler bir ortaya geldiğinde deniz salyasıyla tekrar müsabaka olasılığımız yüksek. Marmara Denizi her tarafıyla korunan alan olmalı” dedi.
Deniz canlılarına yuva olması için Karamürsel’de 2013 yılında batırılan İnönü gemisi, müsilaj yoğunluğu nedeniyle 2021 yazında hayalet gemiye dönüşmüş, Milliyet mevzuyu manşetiyle gündeme taşımıştı.
‘İleri biyolojik arıtma sistemi şart’
Geçen yıl deniz salyasının görüşü bir metreye kadar düşürdüğü derinliklerde pina dışında bir canlı örtüsü karşımıza çıkmadı. Uzmanlar, balık ve karideslerin çözünmüş oksijenin azlığı nedeniyle bölgeyi terk ettiğini belirtti. Prof. Dr. Mustafa Sarı’nın İş Bankası Kültür Yayınları’ndan çıkan “Müsilaj Ağıt mı Umut mu?” isimli kitabı, deniz salyasının yıkıcı tesirini gözler önüne seriyor. Bandırma Üniversitesi Denizcilik Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Mustafa Sarı, dünyadaki en genç denizlerden olan Marmara’da müsilajın azot ve fosfor üzere kirlilikten kaynaklanan besin tuzu yükünün artmasıyla oluştuğunu vurgulayarak, “Marmara Denizi etrafında yaşayan tüm beşerler olarak daima birlikte evsel, endüstriyel, ziraî, denizcilik ve daha aklımıza gelmeyen kaç atıkla denizi kirlettik. Denizi o kadar büyük, engin ve sonsuz sandık ki, bu kadar atığı hokus pokus yapıp eriteceğine inandık. Yıllardır arıtma tesisi sandığımız yerler aslında birer ön arıtma ünitesi. İleri biyolojik arıtma sistemlerini uygulamalıyız” dedi.
