“On İlke”yi hiç duydunuz mu? Dünyada bugüne kadar açıklanmış onlarca “10 İlke” vardır lakin benim kelamını ettiğim United Nations (Birleşmiş Milletler) Küresel Compact’in açıkladığı 10 prensiptir. Çok değerlidir; iş dünyasının temel sorumluluklarını anlatır; uygulayanlar için sürdürülebilirliğin ve muvaffakiyetin kapısını ortalar.
Bu 10 ilkeyi kabul edip; iş stratejilerine, siyasetlerine ve prosedürlerine dahil eden şirketler yalnızca beşerler ve gezegen için temel sorumluluklarını korumakla kalmaz, tıpkı vakitte uzun vadeli muvaffakiyet için taban hazırlarlar.
Bu unsurların savunucusu olan United Nations Küresel Compact dünyanın en büyük kurumsal sürdürülebilirlik insiyatifidir. Şirketlerin stratejilerini ve operasyonlarını insan hakları, çalışma standartları, etraf ve yolsuzlukla uğraş alanlarında açıkladığı “10 İlke”ye uyumlu hale getirmelerini maksatlar. Birebir vakitte Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’na ulaşabilmeleri için iş dünyasına liderlik eder.
UN Küresel Compact’in 10 İlke’si İnsan Hakları Üniversal Beyannamesi, Milletlerarası Çalışma Örgütü Çalışma Hayatında Temel Prensipler ve Haklar Bildirgesi ile BM’nin Rio Etraf ve Kalkınma Bildirgesi ile Yolsuzlukla Çaba Mukavelesine dayanır. İnsan hakları, çalışma standartları, etraf ve yolsuzlukla çaba alanlarında iş dünyasının temel sorumluluklarını ele alır.
15 bin şirketten taahhüt
“10 İlke”nin kökeni BM’nin eski genel sekreteri Kofi Annan’ın iş dünyasına yaptığı bir davete dayanır. Birleşmiş Milletler’in açıkladığı sekiz unsurluk “Milenyum Kalkınma Hedefleri” hükümetlere yönelikti.
1999 yılında vaktin BM Genel Sekreteri Kofi Annan Davos’taki Dünya İktisat Forum’unda iş dünyasına ortak kıymetler ve prensipler çerçevesinde bir teşebbüs kurma daveti yapar. Özel bölümün iştirakini sağlayacak gayeler yoktu. UN Küresel Compact liderliğinde oluşturulan 10 prensip ile özel kesimin iştirakinin yolu açıldı.
Bu unsurlar bugün kanunlara ve etiğe uygun iş yapmanın temelini oluşturuyor. Bugün 161 ülkeden 15.000’den fazla şirket ve 3.000’den fazla şirket dışı kuruluş Küresel Compact’e üye olarak 10 İlke’ye taahhüt verdiler. Türkiye’den ise yaklaşık 280 şirket UN Küresel Compact üyesi oldu.
REHBER OLABİLECEK PRENSİPLER HANGİLERİ?
Global Compact imzacısı olan özel dal kuruluşları 10 prensibe uymayı taahhüt ederler. Bu üniversal unsurlar aslında tüm özel dal yöneticilerinin odalarında duvarda asılı olması gereken bir dokümandır; şirketlerin iş stratejilerinin, operasyonlarının ve kültürünün bir modülü haline gelmelidir. Yöneticiler yalnızca kendi şirketlerinde değil, iş yaptıkları şirketlerden de bu prensiplere uymalarını beklemelidir.
Bu prensipler insan hakları, personel hakları, etraf ve yolsuzlukla uğraş olmak üzere 4 başlık altında gruplandırılır. Neler midir?
İLKE 1: İş dünyası, ilan edilmiş insan haklarını desteklemeli ve bu haklara hürmet göstermeli.
İşletmeler kendi faaliyetleri aracılığıyla insan haklarına yönelik olumsuz tesirlere yol açmamalı, açılmasına katkıda bulunmamalı ve ortaya çıkabilecek rastgele bir etkiyi yönetmeli. Bu tesirlerin oluşmasına katkıda bulunmamışsa dahi iş ilgileri sonucu ortaya çıkan faaliyetler, eserler ve sunduğu hizmetlerle direkt bağlantılı olumsuz tesirleri de önlemeye ve hafifletmeye çalışmalıdır.
İLKE 2: İş dünyası, insan hakları ihlallerinin cürüm ortağı olmamalı.
İşletmeler öbür işletmelerin, hükümetlerin yahut bireylerin yol açtığı insan hakları ihlallerine dahil olmamalıdırlar.
İLKE 3: İş dünyası, çalışanların sendikalaşma ve toplu müzakere özgürlüğünü desteklemelidir.
Sendika özgürlüğü, bütün çalışanların ve çalışanların özgürce ve istekli bir formda kendi seçtikleri örgütleri kurma ve bunlara katılma haklarını söz eder. Bu örgütler faaliyetlerini bir müdahale olmaksızın serbestçe yürütme hakkına sahiptir. Toplu müzakere, çalışanların ve çalışanların işteki karar ve şartlar da dahil bütün bağlantılarını tartışıp görüştüğü istekli süreç yahut faaliyetler manasına gelmektedir.
İLKE 4: Zorla ve mecburî personel çalıştırma uygulamasına son verilmelidir.
Zorla ve mecburî emekçi çalıştırmak; kölelik, bağlı emek yahut borç esareti, alıkoyma ve kaçırma, işyerine kapatılma, mahkumların emek ve hizmetlerinin, kamu makamlarının nezareti olmadan ve mecburi bir formda şirketler tarafından işe alınarak yahut onların yönetimine bırakılarak kullanılması, fikir ve söz özgürlüğünü cezalandırmayı gerektiren işler, zorla fazla mesai yaptırma, iş için pasaport üzere finansal ya da ferdî evrakların alıkonulması, kiralanması, fiyatların ödenmemesi ve teşvik edilmiş borçlanma üzere uygulamaları içermektedir.
İLKE 5: Her türlü çocuk emekçi çalıştırılmasına son verilmelidir.
‘Çocuk’ kavramı 18 yaşının altındaki bütün erkek ve kız çocuklarını işaret eder. ‘Çocuk İşçiliği’ bir insan hakkı ihlali olan bir sömürü biçimidir. Bu prensip 18 yaşının altındaki herkesin işten uzaklaştırılması gerektiği manasına gelmemektedir. Farklı yaştaki ve gelişim basamaklarındaki çocuklar için kabul edilebilir ve kabul edilemez çalışmanın neler olduğunun ayrımı yapılmıştır. Hafif, nizamlı ve tehlikeli işlerde çalışma ve işe kabul için en az yaşlar Memleketler arası Çalışma Örgütü (ILO) tarafından belirlenmiştir. 182 Sayılı ILO Sözleşmesi’ne nazaran, hükümetler kölelik, seks personelliği, pornografi, yasadışı faaliyetlere ve çocuğun sıhhatine, güvenliğine yahut ahlakına ziyan verebilecek işler üzere çocuk işçiliğin en berbat biçimlerini ortadan kaldırmaya öncelik vermelidirler.
İLKE 6: İşe alım ve işe yerleştirmede ayrımcılığa son verilmelidir.
İşe alma ve işte ayrımcılık, liyakat yahut işin özünde var olan ihtiyaçlarla bağlı olmayan durumlardır. Mesela ırk, renk, cinsiyet, din, siyasi fikir, ulusal ve toplumsal köken, yaş, engellilik, HIV/AIDS durumu, sendika üyeliği ve cinsel yönelim üzere özellikler nedeniyle insanların farklı ya da olumsuz davranışlara maruz kalmasıdır. İşe alma, fiyatlandırma, çalışma saatleri, iş güvenliği, atama, performans değerlendirmesi, terfi, annelik muhafazası, eğitim ve fırsatlar ile iş sıhhati ve güvenliği üzere çeşitli durumlarda ayrımcılık görülebilmektedir.
İLKE 7: İş dünyası, etraf problemlerine karşı ihtiyati yaklaşımları desteklemelidir.
Birleşmiş Milletler Etraf ve Kalkınma üzerine Rio Bildirisi’nin 15. Prensibine nazaran “Ciddi ve geri alınamaz bir hasar tehdidinin olduğu durumlarda, tam bilimsel katılığın olmaması, çevresel bozulmayı önlemeye yönelik ekonomik tedbirlerin alınmasını ertelemek için mazeret olarak kullanılamaz.” Yani sıhhat ve etraf için önemli ve geri alınamaz bir tehdit oluştuğunda, bu tehdit büsbütün anlaşılmamış yahut saptanmamış olsa dahi önlem tedaviden düzgündür. İş dünyası, çevreyi korumak için ekonomik tedbirleri desteklemeli ve bilimsel belirsizlikleri çevresel problemlere yönelik aksiyonları ertelemek için mazeret olarak kullanmamalıdır.
İLKE 8: İş dünyası çevresel sorumluluğu artıracak her türlü faaliyete ve oluşuma takviye vermelidir.
Kurumsal çevresel sorumluluk artık iş dünyasının temel bir sorunu olarak görülmektedir. Paydaşlar da işletmelerden çevresel tesirlerini en aza indirmelerini ve mümkünse olumlu tesirler yaratmalarını beklemektedir. Buna nazaran iş dünyası ve özel dal, iş planlamasına ve karar alma süreçlerine entegre edilmiş uygun yasa, tüzük ve teşebbüsler rehberliğinde öz kontrolü artırmalı; şeffaflığı, çalışan ve kamuoyuyla diyaloğu teşvik etmelidir. Kaynakların daha da kısıtlı hale geldiği dünyada etrafa karşı sorumlu iş yapmak, işletmelerin uzun vadede sürdürülebilirliğini dayanaklar ve inovasyonu teşvik eder.
İLKE 9: İş dünyası etraf dostu teknolojilerin gelişmesini ve yaygınlaşmasını desteklemelidir.
Çevre dostu teknolojiler; çevreyi koruyan, kirliliği azaltan, bütün kaynakları daha sürdürülebilir biçimde kullanan, daha çok atık ve eser geri dönüştüren ve atıkları yerine kullanılabilecek kaynaklardan çok daha tesirli bir formda yöneten teknolojileri kapsar.
İLKE 10: İş dünyası, rüşvet ve haraç dahil her türlü yolsuzlukla savaşmalıdır.
Bu prensibin yasal desteği Birleşmiş Milletler Yolsuzlukla Uğraş Sözleşmesi’dir. Buna nazaran İşletmeler rüşvet, zorbalık ve başka yolsuzluk biçimlerinden kaçınmalı; yolsuzluğa karşı siyasetler ve somut programlar geliştirmelidirler.
